“Raskolnikov” Adının Kökeni Üzerine

Suç ve Ceza ’nın dünyaca ünlü kahramanı Raskolnikov’un adı rastgele konulmuş bir ad olamaz. Rusça “raskolot” fiili, günlük konuşma dilinde, parçalara ayırmak, birliği bozmak, bir çevrede görüş ayrılıkları yaratmak gibi anlamlara geliyor.

Bu fiilden türetilmiş olması gereken “raskol” sözcüğü 17. yüzyıl Rusya’sında resmî kiliseye karşı çıkan ayrılıkçı bir dinsel hareketin adıdır.

Bu açıklamadan sonra Suç ve Ceza’nın kahramanının dünyaca ünlü adını, dilimize “ayrılıkçıoğlu” diye çevirmek çok mu abartılı olur?

Bir uyarlama önermediğimi sanırım anlıyorsunuz. Sadece, kahramanlarına isim seçerken Dostoyevski’nin ne gibi etkenlerden yola çıktığını anlamaya çalışıyorum.

Nitekim 1846’da, Suç ve Ceza’dan yirmi yıl önce yayınlanan ilk yapıtı İnsancıklar ’da da genç yazarın kahramanlarına uygun gördüğü adlar onların kişilikleriyle genellikle örtüşmektedir.

Rus edebiyatı bakımından bu ayrı ve ilginç bir inceleme konusudur. Gogol’den Çehov’a birçok Rus yazarının özellikle hiciv özellikleri taşıyan yapıtlarının kahramanlarının adları onların kimliklerinin göstergesi gibidir. “Raskolot” fiilinin günlük dilde bir başka anlamı da, (yine Suç ve Ceza’nın kahramanının adına ilişkin olarak) ayrıca ilgi çekici ve düşündürücü.

Bu fiil, suç işlemiş birini konuşmaya zorlamak anlamına da geliyor…

Daha ilk yapıtı İnsancıklar’la bir dil ustası ve konuşma dili üslupçusu olarak göze çarpan Fyodor Mihayloviç, Suç ve Ceza’nın kahramanına ad seçerken bütün bunları düşündü mü?
Bu konuda özel bir araştırma yapmış değilim.

Fakat özetle söyleyecek olursam Suç ve Ceza’nın kahramanına uygun görülen adın rastgele bir seçim olduğunu sanmıyorum.

Romanın Ana Fikri Üzerine

Bir edebiyat ürününün, özellikle de Suç ve Ceza gibi büyük bir yapıtın herhangi bir ana fikre indirgenerek açıklanamayacağı yönündeki eleştirilere kuşkusuz ki katılırım.

Fakat burada romanın estetik özelliklerini değil roman kahramanını oluşturan toplumsal (ve yanı sıra düşünsel) arka planları gözden geçirmek amacında olduğumuza göre bir ana fikir özeti kaçınılmaz görünüyor.

Kişilik özelliklerinin kaynaklarını ileride daha somut ve ayrıntılı irdeleyeceğimiz Raskolnikov, yoksul, zeki, yetenekli bir genç adamdır.

Aklımda kaldığınca yoksulluğu nedeniyle üniversite öğrenimini yarım bırakmıştır.
Bir başka neden onu neredeyse bir sinir hastası durumuna sokan, zihnini karıştıran şu sorudur:

Napoleon ve onun gibiler kendi amaçları uğrunda sayısız cana kıyma hakkına sahiplerse, ben neden böyle bir hakka sahip olmayayım?

Neden, kendimi ve yakın çevremi yoksulluğun pençesinden, (romanın kadın kahramanı ve Raskolnikov’un arkadaşı) Sonya’yı fuhuştan kurtarmak için şu iğrenç tefeci kocakarıyı öldürerek elde edeceğim parasını bu amaç için kullanmayayım?

Raskolnikov, tasarladığı cinayeti işleyecek, fakat sonuç zihninde kurguladığı gibi olmayacaktır.

Bu yazının amacı Dostoyevski’nin dünya görüşünü ve buna bağlı olarak Suç ve Ceza’nın içerik örgüsünü irdeleyip tartışmak olmadığına göre ana fikir özetini burada bırakıyorum.Buna karşılık tam bu noktadan Suç ve Ceza’nın yazıldığı dönem bakımından Raskolnikov tipini irdelemeye girişebiliriz.

Suç ve Ceza‘ya Giriş

Romanın daha ilk sayfalarında, hatta diyebilirim ki ilk paragraflarında, kahramanın kimliğinin dışsal ve içsel ana çizgilerini, aynı zamanda da yaşamakta olduğu toplumsal ortamın özelliklerini net olarak görüyoruz.

Yakışıklı da sayılabilecek akıllı ve zeki bir genç adam olan Raskolnikov, 19. yüzyıl Petersburg’unun yoksul semtlerinden Senna yakınlarında beş katlı bir apartmanın çatı katındaki (daha çok dolaba benzeyen) odasından, bir aşağı kattaki ev sahibesine (kiralarını ödeyemediği için) görünmemeye çalışarak temmuz başlarında çok sıcak bir gün S. Sokağına çıkar ve üzerindeki hırpani giysilerle K. Köprüsüne yönelir…

Yazar giriş sayfalarının çeşitli paragraflarında, kahramanın yukarıda özetlediğimiz içsel ve dışsal kişilik özelliklerini tanıtmayı sürdürüyor.

Kararını vermiş olmasına karşın zihnindeki soruların ağırlığıyla Petersburg’un temmuz sıcağında yürüyüşünü sürdürmekte olan genç adamın üzerinden dökülen giysileri o yoksul çevrede kimsenin dikkatini çekmeyecektir. Çünkü yılın o mevsiminde herkes yazlığına çekilmiş, bir yazlık kiralamak olanağına sahip olmayanlardan ve o boğucu yaz gününde bile toz toprak içindeki sokaklara ikide bir yıkılan sarhoşlardan başka Petersburg’da kimse kalmamıştır.

Böylece Suç ve Ceza’ya giriş yapan okur, olay örgüsünün gelişimine yeterince hazırlanmış olmaktadır…

Düşünsel ve Toplumsal Arka Planlar

Şimdi de, Raskolnikov tipini ve Suç ve Ceza’nın sorunsalını daha iyi anlamak için hızlı bir bakışla da olsa romanın düşünsel ve toplumsal arka planlarına göz atabiliriz.

19. yüzyıl Rus toplumsal yaşamı ve düşünsel ortamı büyük çalkantılarla dolup taşmaktadır.

Bu tarih, kaynağını hiç kuşkusuz daha önceki yüzyılların toplumsal çalkantılarından ve düşünsel arayışlarından almaktadır.

Bütün bu yüzyılların toplumsal çatışkılarında ve düşünsel arayışlarında belirleyici olan, toprak kölesi köylünün kölelikten kurtarılma savaşımıdır.

Sadece toplumu ve rejimi sarsmakla kalmayıp kuşaklar boyunca Rus edebiyatçısını da etkilemiş olan Stenka Razin (17. yy.) ve Pugaçev (18. yy.) ayaklanmalarının çıkış nedenleri de budur.

Rus aydınının aydınlanma düşüncesiyle tanışması ise 18. yüzyıl ortalarında başlıyor.

1790’da yayınlanan Petersburg’dan Moskova’ya Yolculuk’un yarattığı etki ve yazarı Aleksandr Radişçev’in kişiliğinde bu düşünce radikal bir nitelik kazanmıştır.

Radişçev sonrası bütün bir 19. yüzyıl Rus edebiyatında, Puşkin ve Gogol’den Çehov ve Gorki’ye kadar, toplumsal sorunlar karşısında ilgisiz bir Rus yazarı ve şairi bulabilmek güçtür.

Aleksandr Puşkin ve Nikolay Gogol kuşaklar boyunca bu edebiyatı etkileyecek “küçük insan” tipini yaratmışlar, genç Dostoyevski ilk yapıtı İnsancıklar’la bu tipin izini sürmüş, sonraki bütün yapıtlarında öncelikli olarak insan ruhunu irdelemekle birlikte onun çevreyle ve toplumsal arka planla bağlantılarını da araştırmıştır.

Edebiyatla birlikte düşünce ve eylem alanında da Rus toplumsal yaşamı nihilizm ve anarşizmden sosya lizm ve Marksizme kadar devrimci düşünce akımlarıyla tanışmakla kalmamış; Belinski, Herzen, Bakunin, Çernışevski gibi büyük toplumcu düşünürler bu akımların Rusya sınırlarını aşacak ölçekte öncü ve eylemcileri olmuşlardır.

Sonuç Olarak Birkaç Söz

Belli bir düşünsel ve toplumsal ortamın ürünü olan Raskolnikov tipinde, hümanizmden, insancıl Hristiyan öğretiden ve ılımlı bir toplumcu düşünceden radikal biçimde ayrılan nihilist ve anarşist bireyin özellikleri açıkça görülüyor.

(Bu tipte Dostoyevski’nin Ecinniler’de kıyasıya eleştireceği ve alay edeceği İvan Turgenyev’in kahramanı Bazarov’un (Babalar ve Çocuklar, 1861) ve hatta daha da zorlayarak Puşkin’in Onegin’inin çizgilerini görmek de olasıdır).

Fyodor Dostoyevski yarattığı evrensel tipin ne ölçüde arkasındadır?

Büyük yazarın Suç ve Ceza sonrasındaki Karamazov Kardeşler ve özellikle de Ecinniler’le çizdiği grafik bu soruyu yanıtlamayı kolaylaştırmaktadır.

Başta İnsancıklar ve Netoçka Nezvanova olmak üzere yoksul insanın dramını konu alan ilk yapıtlarından sonra Fyodor Dostoyevski’nin bu temalara ilgisi sonraki yapıtlarında azalacak, haksızlığa karşı güç kullanarak direnme fikri karşısında ilk yapıtlarından başlayarak süregelen olumsuz tavrın yerini de denebilir ki bütünüyle dinsel bir idealizm alacaktır.
Suç ve Ceza’yı izleyen Budala, Ecinniler ve Karamazov Kardeşler’in kahramanları üzerinde bu yönde yapılacak bir çalışma ayrı bir inceleme konusudur.

Bu makale, ROMAN KAHRAMANLARI Temmuz/Eylül 2010 3. sayıda yayımlanmıştır.